MUTLAK HAKLAR: Hak sahibi tarafından hakkı ihlâl etmesi söz konusu olan herkese karşı ileri sürülebilen haklardır. Herkes bu haklara uymak, onları ihlâl etmemek yükümlülüğü altındadır.
 * Kişilik hakkı,velayet hakkı,fikri haklar


NİSBİ HAKLAR: Bir hukukî ilişki çerçevesinde, belirli bir kişiye veya sınırlı bir grup hâlindeki belirli kişilere karşı ileri sürülebilen haklardır.
* Alacak hakları,eşlerde sadakat ve destek olma yükümlülüğü,yenilik doğuran haklar

Nisbi hakkın belirli alanlarda etki ettiği çevre genişler.(Etkisi güçlendirilmiş nisbi haklar)

  • Tapu siciline verilen şerhler

ETKİSİ GÜÇLENDİRİLMİŞ NİSBİ HAKLAR:  Bunlar tapu siciline “şerh” adı verilen bir kayıt yapılması imkânı tanınan nisbî haklardır. Bunlara “şerhedilebilir kişisel haklar” da denilmektedir. Buradaki “kişisel hak” deyimi “alacak hakkı” anlamında kullanılmakta ise de, şerhedilebilen şahsî hakların bir kısmı alacak hakkı değil, birer yenilik doğuran haktır.

Şerh verilecek bir konu kanunun öngördüklerinedir.Kanun bir hakkın şerhedilebilmesine hüküm vermemişse etkisi güçlendirilmiş nisbi hak kazanmaz.

  • Sözleşmeden doğan önalım,gerialım,alım


Şerh verilen nisbî hakkın niteliğini değişmez.(Ayni hak haline gelmez,etki alanını genişletir.)


Şerh,sadece şerh verilen nisbî hakkın, taşınmazın sonraki mâliklerine ve o taşınmaz üzerinde şerhten sonra hak alan diğer şahıslara karşı ileri sürülmesi ve böylece nisbî hak sahibinin bu kişilere karşı da korunması imkânını sağlar.




FİKRİ HAKLAR:Kişilerin yaratıcılıklarını ,zekalarını kullanarak oluşturdukları fikir ürünleri üzerindeki haklarıdır.Maddi  ve kişisel yönden bir değer ifade eder.

YENİLİK DOĞURAN HAKLAR:
Hak sahibine tek taraflı irade beyanıyla yeni hukuki ilişki kurmak,mevcut ilişkiyi değiştirmek ya da bitirme yetkisini verir.

  • Alım hakkı yenilik doğuran haktır.Tek taraflı beyanla kişiler arasında alım-satım ilişkisi doğurur.(Nisbi olduğu unutulmamalı,sadece taraflar arasındadır.)
  • Boşanma sebebi çıkınca boşanma davası açma hakkı da yenilik doğuran haktır.


YENİLİK DOĞURAN HAKLARIN ÇEŞİTLERİ
A.)YÖNELDİĞİ SONUÇ BAKIMINDAN

1-KURUCU YENİLİK DOĞURAN HAKLAR:Hakkın kullanılmasıyla beraber yeni hukuki ilişki doğar.
Alım(iştira) önalım(şuf’a) ve geri alım (vefa) olarak üçe ayrılır.

  • Alım hakkı tek taraflı beyanla bir taşınmazın alıcısı olabilme yetkisi verir.
  • Önalım hakkı bir taşınmazın üçüncü kişiye satılmasıyla beraber hak sahibine alım hakkı sağlar.Şartlı bir durumdur.

Sözleşmeyle tanınmışsa akdi önalım kanun tarafından tanınmışsa kanuni önalım hakkı denir.

Kanuni önalım paylı mülkiyetlerde  bir paydaşın payının üçüncü kişiye satılması durumunda diğer paydaşlara tanınır.

  • Geri alım hakkı taşınmazını başka kişiye devretmiş kişiye tek taraflı irade beyanıyla geri alma yetkisi tanır.Eski malike tanınan alım hakkı da diyebiliriz.

2-DEĞİŞTİRİCİ YENİLİK DOĞURAN HAKLAR:Mevcut olan hukuki ilişkiyi değiştirir.

  • Seçimlik borçlarda seçim hakkı (Borcun konusunu birden çok edim oluşturuyor ve bu edimlerden birinin seçilmesiyle ifa sağlanır.)örnek gösterilebilir.
  • Ayıp sebebiyle bedelde indirim yapılması

3-BOZUCU YENİLİK DOĞURAN HAKLAR:Mevcut hukuki ilişkiyi sonlandırır.

  • Bir kimsenin vekilini azletmesi (BK M.512)

  • Hizmet sözleşmesini haklı sebeplerle feshetme hakkı (BK M.435)

KULLANIŞ TARZI BAKIMINDAN:
Bazıları doğrudan karşı tarafa irade beyanıyla yöneltilebilirken bazıları mahkemelere müracatla kullanılır.
İrade beyanının  kullanılması durumunda yenilik doğurucu işlem mahkemeye başvuru yoluyla kullanılması ise yenilik doğuran dava oluşturur.

  •  Alım hakkı yenilik doğurucu işlemken önalım yenilik doğurucu davadır

YENİLİK DOĞURAN HAKLARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ:
1-ZAMAN AŞIMI SÖZ KONUSU OLAMAZ: Hakkın kullanılabilmesi için süre öngörülürse bu hak düşürücü süre olabilir
2-USULÜNE UYGUN KULLANILMASIYLA SONA ERER:Hakkın kullanılmasıyla amaca ulaşılır.

  •  Seçimlik borçlar

3-HAK KULLANILIP SONUÇ MEYDANA GELİRSE BUNDAN DÖNÜLMEZ: Hakkın sona erme olgusunun zorunlu ve doğal sonucudur.Ama taraflar isterse hakkın kullanılmasının sonuçlarını kaldırabilir/değiştirebilir.  

  • Tadil Sözleşmeleri

4-BEYANIN HÜKÜM İFADE ETMESİ PRENSİP OLARAK ŞARTA BAĞLI TUTULAMAZ: Yenilik doğuran hakların kullanılması şarta bağlanamaz. Muhatap için belirsizlik meydana getirdiği için böyledir. Bunun istisnası, getirilen şartın belirsizlik yaratmamasıdır. Şartın gerçekleşip gerçekleşmeyeceği muhatabın iradesine bağlı ise hakkın kullanılması şarta bağlanabilir.

  • Dava yolu ile kullanılması zorunlu olanlar için kesin ,bir beyanla kullanılabilenlerde uygun şartlarda şarta cevaz verilir.

BAĞIMSIZ HAKLAR:Hak sahibi doğrudan doğruya sahiptir,onun şahsına tanımlanır
Mülkiyet hakkı,alacak hakkı,iştira hakkı

BAĞLI HAKLAR

EŞYAYA BAĞLI: Bir kimsenin şahsına değil bir mala malik olması sebebiyle elde ettiği haklardır.

  • Eşyaya bağlı hak, bir yenilik doğuran hak niteliğinde de olabilir.

Mesela paylı mülkiyette, paydaşların onalım haklan (MK m. 732), onların mülkiyet haklarına bağlı yenilik doğuran hak niteliğindedir.

  • Eşyaya bağlı hakların özelliği, hakkın, bağlı bulunduğu mülkiyetin hukukî kaderine tâbi olmasıdır.

ALACAĞA BAĞLI (FER’İ HAKLAR):

Bir şahıs, bir alacak hakkına sahip olduğu için aynı zamanda başka bazı haklara da sahip olabilir. Meselâ, bir alacağı teminat altına alan rehin hakkı o alacağa bağlı bir aynî haktır.

 BORÇ İLİŞKİSİNE BAĞLI:

 Bazı haklar alacağa değil, bir borç ilişkisine taraf olmaya bağlanmıştır. Meselâ, bir kira ilişkisinde kiralayanın fesih hakkı borç ilişkisine bağlıdır.

BİR TOPLULUĞA MENSUP OLMAYA BAĞLI:

Bu haklar, bir topluluğun üyesi olma sıfatına bağlı ve ona özgüdürler. Derneklerde üyelerin hakları meselâ, genel kurul toplantısına katılma, oy kullanma)

Leave a Reply

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir